BIOLOGIJA VOĆAKA

KLASIFIKACIJA VOCAKA:

• Pomološka klasifikacija (na osnovu oblika i građe ploda)
• Na osnovu geografske rasprostranjenosti
• Na osnovu izgleda nadzemnog sistema


KLASIFIKACIJA PREMA GOGRAFSKOJ RASPROSTRANJENOSTI

• Kontinentalne
• Suptropske
• Tropske


POMOLOŠKA KLASIFIKACIJA

- Jabučaste voćne vrste:

• Jabuka - Malus syvestris
• Kruška - Pyrus communis
• Dunja - Cydonya oblonga
• Mušmul - Mespilus germanica
• Oskoruša - Sorbus domestica

- Koštičave voćne vrste:

• Šljiva – Prunus domestica
• Džanarika – Prunus cerasifera
• Trešnja – Prunus avium
• Višnja – Prunus cerasus
• Kajsija – Prunus americana
• Breskva – Prunus persica
• Dren – Cornus mas

- Jezgraste voćne vrste:

• Orah – Juglans regia
• Badem – Prunus amygdalus
• Leska – Corylus avellana
• Kesten – Castanea sativa
• Pekan – Caraya olivaeformis
• Pistacio

- Jagodaste voćne vrste:

• Jagoda – Fragaria vesca
• Malina – Rubus idaeus
• Kupina – Rubus fructicosus
• Dud – Morus nigra (crni dud)
• Ribizla – Ribes rubrum (crvena)
• Ogrozd – Ribes grossularia
• Borovnica – Vaccinium myrtillus
• Aktinidija

- Južno voće:

• Limun – Citrus limon
• Narandža – Citrus sinensis
• Mandarina – Citrus reticulata
• Grejpfrut – Citrus paradisi
• Maslina
• Smokva – Ficus carica
• Nar – Punica granatum
• Rogač
• Japanska jabuka - kaki
• Japanska mušmula – nešpula
• Žizula
• Fejola


KLASIFIKACIJA PREMA GRAĐI NADZEMNOG SISTEMA

- Krošnjaste voćne vrste:

• Jabuka
• Dunja
• Mušmula
• Oskoruša
• Šljiva
• Breskva
• Kajsija
• Trešnja
• Višnja
• Orah
• Badem
• Kesten
• Dud
• Limun
• Narandža
• Mandarina
• Grejpfrut
• Maslina
• Rogač
• Japanska jabuka
• Japanska mušmula
• Žizula


- Žbunaste voćne vrste:

• Leska
• Smokva
• Nar
• Ribizla
• Ogrozd
• Borovnica

- Polužbunaste voćne vrste:

• Malina
• Kupina

- Zeljaste voćne vrste:

• Jagoda


KORENOV SISTEM I NJEGOVE FUNKCIJE

Kod generativnih podloga vodi poreklo iz korenka klice (semenke) a kod vegetativno razmnoženih voćaka vodi poreklo iz ukorenjenih delova nadzemnog sistema.
KS generativnih podloga ima razvijen centralni koren ili sržnu žilu, koja ima tendenciju rasta ka dubljim slojevima zemljišta. Iz centralnog korena se bočno razgranjava skeletno korenje prvog poretka. Centralni koren je jako izražen samo kod mlađih biljaka.
KS vegetativno razmnoženih voćaka nema centralni koren ili sržnu žilu. KS se razvija iz ukorenjene zone korena, vegetativnog dela voćke. Njegovima daljim razgranjavanjem stvara se korenova mreža. KS je manjih dimenzija.
Na prelazu između korenovog sistema i nadzemnog sistema kod generativno razmnoženih jedinki nalazi se pravi korenov vrat, crvenkasto žućkaste je boje.
Kod vegetativno razmnoženih jedinki je lažni korenov vart.
Po svojim morfološkim karakteristikama, KS je sačinjen od tri osnovne kategorije korena.
Skeletno i poluskeletno korenje ima provodnu funkciju. Njihov zadatak je provođenje vode i mineralnih materija u nadzemni sistemn i obratno. Skeletni koren ima prečnik od 3 mm do više cm. Tanje razgranjenje skeletnog korenja je poluskeletno korenje.
Prema načinu rasprostiranja KS se može podeliti na horizontalno i vertikalno korenje.
Horizontalno skeletno korenje raste pod otvorenim uglovima grananja i razvija se u plićim slojevima zemljišta.
Vertikalno skeletno korenje ima oštre uglove grananja. Najvažnija funkcija mu je što u kritičnim sušnim periodima obezbeđuje voćku potrebnim količinama vode.
Obrastajuće korenje je korenje čiji je prečnik u bazi manji od 3 mm. Deli se na:
Korenje rasta ili aksijalno korenje, ima zadatak da osvaja nove prostore u zemljištu. Njegovim daljim razgranjavanjem se stvara nova masa korena, skeletnog i obrastajućeg. Primarne je građe i bele boje. Na vrhu korena se nalazi korenova kapa a iznad nje zona deljenja ćelija. Iznad ove zone nalazi se zona korenovih dlačica.
Usisavajuće ili apsorpciono korenje ima primarnu građu. Bele je boje i sa starenjem dobija žućkaste nijanse. Živi 15 – 20 dana, a zatim odumire i biva zamenjeo novim usisavajićim korenjem. Ima dužinu od 0,1 – 4 mm, a prečnik do 1 mm. Funkcija: apsorpcija vode i mineralnih materija.
Prelazno ili intermedijalno korenje ima primarnu građu, svetlo-sivu boju, a u nekim fazama i tamnije nijanse. U ranijoj fazi je vrpilo apsorpcionu funkciju, bilo kao korenje rasta ili kao usisavajuće korenje.
Provodno korenje je sekundarne građe. Nastaje od koren arasta. Osnovni zadatak mu je da provodi vodu i hranjive materije prema organima nadzemnog sistem ai obratno. Svetlo-žute je boje, a sa starenjem dobija tamnije nijanse.




Funkcije korjena:

• Korišćenje zemljišnog supstrata za apsorpciju mineralnih materija i vode koje se nalaze u zoni eksploatacije korenovog sistema;
• Sinteza aminokiselina, proteina, nukleoproteina, lipida, hormona i drugih organskih materija neophodnih za rast i razvoj voćke;
• Regulacija oksido-redukcijskih procesa u similacionoj površini;
• Sprovođenje vode, mineralnih materija i sintetisanih materija prema delovima nadzemnog sistema i, pbratno, produkata sinteze nadzemnog sistema u delove korena;
• Služi kao depo rezervnih hranjivih materija koje se stavljaju u funkciju nadzemnog sistema u kritičnim periodima kako bi se stvorili uslovi za normalno funkcionisanje nadzemnog sistema;
• Lučenje u prostor rizosfere organskih i mineralnih materija neophodnih za razvoj zemljišne mikroflore i faune;
• Fizičko pričvršćivanje biljke za zemljišni supstrat, čime se obezbeđuje normalan razvoj nadzemnog sistema, sposobnost voćke da podnese teret plodova, snega.....



SKELETNE GRANE :

Po snazi rasta su jake. Njihova dužina se stvara u mlađim godinama uzrasta, kada voćke imaj usnažniji vegetativni porast. Zato se ovaj period mora iskoristiti za izgradnju skeletal krošnje kao nosioca buduće rodnosti voćaka. Kada voćka uđe u period plodonošenja, vršni jednogodišnji prirast skeletne grane postepeno gubi na snazi i rast grane se prekida. Njeno sekundarno debljanje se nastavlja u toku celog života voćke. Skeletna grana se u procesu rasta razgranjava, stvarajući priraste skeletnog, poluskeletnog i obrastajućeg karaktera.


POLUSKELETNE GRANE:

Imaju slabiju snagu rasta od skeletnih, kraćeg su životnog veka, a nalaze se kao razgranjenja na skeletnim granama. Bogatije su obratsajućim grančicama nego skeletne grane.


OBRASTAJUCE GRANCICE:

Su prirasti sa najslabijom snagom rasta. Mogu biti vegetativne i rodne grančice.
Vegetativne grančice po snazi rasta mogu biti kratki i dugi prirasti. Kratki prirasti u toku vegetacije nose listove, gusto zbijene u obliku rozete, pa se nazivaju lisne rozete. Na vrhu ovih prirasta obrazuje se jedan pupoljak, vršni, dok se sa strana pupoljci ili ne formiraju ili se na gusto zbijenim nodusima nalazi manji broj pupoljaka.
Reproduktivno ili rodno drvo čine prirasti slabije snage rasta koji na svim jednogodišnjim prirastima imaju generativne pupoljke. Vegetativni prirast koji na sebi nosi bar jedan generativni pupoljak predstavlja rodnu grančicu.

VRSTE PUPOLJAKA :

• Zimski pupoljci su normalni pupoljci koji se nalaze na novoformiranim prirastima stable u periodu mirovanja. Formiraju se u jednom vegetacionom periodu i u najvećem broju formiraju u sledećem. Dele se na vegetativne i generativne.

• Letnji pupoljci su normalni pupoljci koji se formiraju na ovogodišnjim prirastima i razvijaju u istoj vegetaciji. Prirasti koji se iz njih razvijaju nazivaju se prevremenim prirastima ili letnjim mladicama. Uglavnom su vegetativni.

• Rezervne tačke raste predstavljaju nediferencirane vegetacione kupe. Razlikuju se: spavajući pupoljci, stipularni pupoljci ili suočice i sferoblaste.

• Vegetativni pupoljci predstavljaju nerazvijene izdanke koji se sastoje iz vegetacione kupe pri čijoj osnovi se nalazi određen broj lisnih primordija, zaštićenih ljuspastim listićima. Dele se na drvne i lisne.

• Generativni pupoljci se dele u dve osnovne kategorije:

- Cvetni

- Mješoviti

Cvetni pupoljci čine onu kategoriju pupoljaka u kojima se diferenciraju samo začeci cvetova bez začetaka cvetova I vegetacionih kupa.

Mešoviti pupoljci u sebi nose začetak vegetativnog prirsta na kojem se razvijaju i listovi i cvetovi. Iz mešovitog pupoljka se razvija plodonosni prirast, koji na sebi nosi cvetove, a po oplodnji plodove. Dele se na:

Mešoviti pupoljci sa generativnim elementima diferenciranim na vrhu konusa prirasta – Začeci cvetova ili cvasti diferenciraju se na vrhu konusa porasta u pazuhu brakteja, a začeci listova i vegetacione kupe diferenciraju se bočno u bazi konusa porasta pupoljka. (dunja, jabuka, kruška, mušmula, oskoruša, leska, nar, orah i citrusi). Dele se u dve grupe:
• Plodonosne lisne rozete i
• Plodonosni mladari.
Plodonosne lisne rozete imaju sve karakteristike obične lisne rozete s tom razlikom što na svom vrhu nose cvasti. (ribizla, kruška, jabuka)
Plodonosni mladari imaju sve karakteristike vegetativnog prirasta , s tom razlikom što na svom vrhu nose cvetove ili cvasti. (dunja, mušmula, oskoruša, nar, citrus)

Mešoviti pupoljci sa generativnim elementima diferenciranim bočno na konusu porasta – Začeci cvetova ili cvasti diferencirani su bočno na konusi porasta u pazusima primordija normalnih listova. Na samom vrhu konusa porasta diferencirane su vegetacione kupe sa primordijalnim naborima.


RODNE GRANČICE:


Su sastavni deo krošnje voćaka koje se po svom stepenu rasta i razvitka nalaze u periodu plodonošenja ili rađanja.


Rodne grančice jabučastih voćaka:

Dele se po dužini na kratke i duge.
Kratke rodne grančice su: stapčica i stapka, a duge: vita rodna grančica.
Stapčica – naborita rodna grančica nema postranih pupoljaka, a vršni pupoljak je mešoviti. Dužina je 1 – 2 cm. U toku vegetacije ima oblik lisne rozete sa gusto zbijenim listovima.
Stapka – kruta rodna grančica pored vršnog mešovitog pupoljka ima razvijene i postrane pupoljke. Broj postranih pupoljaka varira od 1 – 5. Dužina je do 10 cm.
Vita rodna grančica je prirast duži od 10 cm koji na svom vrhu ima mešovite pupoljke. Broj postranih pupoljaka varira u zavisnosti od dužine grančice. Retko prelazi dužinu od 25 cm.
Rodni kolač je zadebljanje koje nastaje na mestu gde se nalazio mešoviti pupoljak. Postrano iz baze rodnih kolača javljaju se prirasti (1 – 2) koji daju rodnu grančicu ili rodno drvo u evoluciji. Daljim razgranjavanjem, preko rodnih kolača, stvara se složeno rodne drvo koje se kod jabučastih voćaka naziva pršljenasta rodna grana.


Rodne grančice koštičavih voćaka:

Dele se na kratke i duge.
Kratke rodne grančice su: kitica (majska kitica), kratka rodna grančica i trn.
Duge rodne grančice su: duga i mešovita rodna grančica.

Kitica – cvetovi su grupisani u obliku buketića ili kitice cveća. Dužina je 1 -2 cm. Na vrhu ima vegetativni pupoljak, a postrani pupoljci su cvetni, gusto zbijeni jadan uz drugi. U toku formiranja ima oblik lisne rozete.
Kratka rodna grančica je kratki jednogodišnji prirast koji na vrhu ima vegetativni pupoljak, a bočno na nodusima se nalaze cvetni pupoljci. Dužona je do 10 cm. Zastupljena je kod svih vrsta koštičavih voćaka, a posebno kod šljive.
Trn je kratki prirast sa odrvenjelim vrhom. Na vrhu nema vegetativni pupoljak.Dužina je 1,5 – 3 cm. Postrano ima 1 – 2 pupoljka.

Vita rodna grančica je duži jednogodišnji prirast koji na vrhu ima vegetativni pupoljak, a bočni pupoljci imaju pravilan spiralan raspored duž prirasta i pretežno su cvetni. Dužina je do 25 cm.
Mešovita rodna grančica na nodusima ima grupne - kolateralne pupoljke. U grupi se nalaze obično po dva do tri pupoljka. Dužina je do 25 cm.


LISTOVI:


List je vegetativni organ ograničenog rastenja, a sastoji se iz proširenog dela – liske (lamina) i zduženog valjkastog dela lisne drške (petiolus). Deo prirasta koji nosi list naziva se kolence ili nodus.
U zavisnosti od funkcije i morfoloških karakteristika razlikujemo više tipova listova: donje lišće, srednje lišće i gornje lišće.
Donje lišće – prvo lišće koje je zaustavljeno u svom razvitku. Oni su tvorevine kočenja rasta I na taj način se diferenciraju u zaštitne ili ljuspaste listiće pupoljaka kao i prve listove prirasta. U donje lišće spadaju i ljuspe rizoma i kotiledoni klice.
Srednje lišće – naziva se još i asimilaciono. Pripada mu osnovna funkcija lista – asimilacija. U toku vegetacije se razvijaju na mladarima i lisnim rozetama, sastoje se od lisne plojke – liske, peteljke lista i lisnog dna. Lisna plojka je najvažniji deo lista. Osnovne morfološke karakteristike lisne plojke su: stepen izdeljenosti, oblik lisne plojke, obod, nervatura i simetrija liske.
Gornje lišće – su listovi slične građe i oblika kao donje lišće. Nastaje na vrhovima plodonosnih prirasta, posle pravih listova, a prema zoni cvetova i cvasti.



CVET:


Cvet je metamorfozirani izdanak sa ograničenim rastenjem.
Osovina cveta naziva se cvetna loža – receptaculum. Tipičan potpun cvet ima čašicu – calyux, krunicu – corolla, prašnike – androeceum i oplodne listiće – karpele, koji grade tučak – gynaeceum. Cvetovi mogu biti dvopolni ili hermafroditni, kada se na cvetu nalazi tučak i prašnici i jednopolni ako se na cvetu nalaze samo prašnici.
Hermafroditne cvetove imaju: jabuka, kruška, dunja, mušmula, kajsija, trešnja, breskva, višnja, šljiva, badem, malina, kupina, jagoda, ribizla, maslina, citrusi i aktinidija.
Funkcionalno ženske cvetove imaju neke sorte šljive (crvena ranka), breskve (haleova pozna), aktinidije (hejvord, bruno, monti, abot), a funkcionalno muške cvetove ima sorta aktinidije (matua).
Cvetovi različitih vrsta voćaka mogu biti pojedinačni ili sabrani u cvasti.
Gineceum predstavlja skup svih oplodnih listića – karpela (makrosporofili) u jednom cvetu, koji grade jedan ili nekoliko tučkova. Tučak se sastoji od žiga (stigma), stubića (styllus) i plodnika (ovarium). Tučak može biti građen od jednog oplodnog listića (monokarpan) ili više oplodnih listića (polikarpan), koji su međusobno slobodni (apokarpan) ili srasli (sinkarpan tučak).
U plodniku se nalaze semeni zameci koji se posle oplodnje razvijaju u semena.Mesto na kojem je semeni zametak pričvršćen za plodnik naziva se placenta. Raspored semenih zametaka u plodniku naziva se placentacija. Placentacija može biti zidna – parijetalna kao što je kod roda Prunus, i centralna, koju nalazimo kod jabučastih voćaka.


PLOD:


Plod je organ koji u kome se razvija seme, služi za zaštitu semena (embriona) i njegovo raznošenje. Plodovi se razvijaju raznošenjem tkiva karpele posle oplodnje.
Tipovi plodova kod voćaka su: bobica, koštunica i orašica.

Bobica (bacca). Bobice su uglavnom građene od jedne ili više sraslih karpela – sinkarpna bobica. U građi ploda učestvuju: egzokarp – razvijen u obliku tanke, zaštitne pokožice – pokožica ploda; mezokarp i endokarp koji su sočni – nazivaju se meso ploda.
Plodove tipa bobice građene od dve karpele imaju: ribizla, ogrozd, borovnica, a od većeg broja karpela aktinidija.

Koštunica (drupa). PLodovi pripadaju različitim tipovima koštunica: tipična, zbirna i sinkarpna koštunica.
Tipičma koštunica je sočni plod. Nastaje od sočnog plodnika koji ima tipično razvijene sve delove perikarpa. Egzokarp je razvijen u obliku zaštitne kožice – pokožica ploda. Mezokarp je sočan (meso ploda), a endikarp je vrlo čvrst i gradi košticu (putamen). Ovaj tip ploda imaju: breskva, šljiva, trešnja, višnja i kajsija.
Zbirna koštunica je plod građen od većeg broja pojedinačnih tipičnih koštunica (nastaje od apokarpnog plodnika) koje mogu biti u manjoj ili većoj meri srasle na mestu dodira ili su čvrsto povezane sa razraslom cvetnom ložom. Ovaj tip ploda imaju: malina i kupina.
Sinkarpna koštunica je plod građen od dve ili više međusobno sraslih karpela. U zavisnosti od vrste, voćke imaju tipične i prividne sinkarpne koštunice.
Tipična sinkarpna koštunica se razvija razrastanjem tkiva perikarpa i građena je od egzokarpa (pokožice), mezokarpa (meso ploda) i endokarpa (koštice). Ovaj tip ploda imaju maslina i drenjak.
Prividna ili lažna sinkarpna koštunica kod voćaka građena je od pet karpela i tkiva cvetne lože.

Orašica (nux) je suvi zatvoren plod iz kojeg se konzumira semenka. Plodovi orašice, prema svojoj građi mogu biti, sinkarpmi i zbirni.
Sinkarpna koštunica je građena od dve karpele, što srećemo kod oraha i leske, ili od više karpela (4 – 7), kao kod kestena.
Zbirna koštunica je plod građen od većeg broja pojedinačnih orašica (nastaje od apokarpnog plodnika) koji se razvija: kod jagode na razrasloj cvetnoj loži – konzumira se cvetna loža: kod smokve u razrasloj osovini cvasti – konzumira se osovina cvasti; a kod duda su omotane sraslim kruničnim i čašičnim listićima i cvetnom ložom – konzumiraju se elementi cveta.



SJEME:


Seme predstavlja prvi stadij u razvitku oplođene jajne ćelije – stadij razvitka klice. To je reproduktivni organ koji služi za razmnožavanje.
U voćarstvu sme služi za proizvodnju podloga – semenjaka (generativne podloge): divlja jabuka, divlja kruška, džanarika, vinogradarska breskva, divlja trešnja, magriva, orah, pitomi kesten, mečija leska i badem); za stvaranje novih sorti – hibridizacijom, i za hranu (badem, orah, lešnik, pitomi kesten, kajsija).
Seme voćaka se razvija iz oplođenog semenog zametka. Sastoji se iz: semenjače, podsemenjače i embriona.

Neko je bio bas vrijedan

Hvala Mila1 !
Ove teme su jako potrebne na forumu kako bi se bolje shvatila sustina biljke kao jedinke kako funkcionise !

A uzgojni oblici?

Odličan tekst, kratko i jasno napisano.

A za uzgojni oblik moraš čovjeka pitati za koju voćnu vrstu se interesuješ i koji način proizvodnje ili je u pitanju pojedinačno stablo ili ukrasne forme.