Musa sp. Banane
Porodica Musaceae ima oko 50 vrsta i preko 300 varijeteta i kultivara.
Banane pripadaju voću iz suptropskih regiona, mada se neke vrste mogu uzgajati i u našim krajevima kao ukrasne biljke. Postoji veliki broj banana sa veoma dekorativnim listovima za uzgajanje u sobnim uslovima.
Musa basjoo - japanska končasta banana koja uz zaštitu može prezimiti i u bašti jer joj stablo izdržava temperature do -7, a koren preživi i -23 stepena. Musa basjoo u baštama naraste i do 6 metara visine i pleni poglede svojim listovima. Plodovi nisu dobrog ukusa za jelo. Dwarf Cavendish - sobna banana koja je osetljiva na niske temperature, listovi stradaju na temperaturama ispod 10 stepeni. Dwarf Cavendish je nastala od vrste Musa acuminata i njeni plodovi su jestivi.
Dwarf cavendish banane narastu do 2 metra, retko više od toga i preko leta mogu biti vani, ali ne mogu da prezime u bašti, dok Super Dwarf cavendish narastu oko 120 cm (retko više od 150 cm). Ove vrste imaju zbijeno lišće i veoma su cenjene dekorativne biljke zbog svoga izgleda, ali im lišće strada na relativno visokim temperaturama (ne podnose ispod +10 stepeni) pa su pogodne za uzgoj u kućnim uslovima. Ja svoju kućnu bananu preko leta držim na terasi, a Musa basjoo sam ove zime ostavio u bašti. Uspešno je prezimila i već je poterala drugi list. Jednu mladu bananu sam izvadio iz bašte, ako se ona vani smrzne da imam rezervu.
Banane pripadaju porodici Musaceae koja u sebi sadrži preko 50 vrsta i više od 300 varijeteta i kultivara. Kod banana osnove lista čine lažno stablo. Novi listovi izbijaju iz sredine lažnog stabla kao kod porodice Poaceae, pa su bananu u prošlosti često svrstavali u tu porodicu. Porodica Musaceae deli se na tri roda 1. Musa koji ima podrodove ili sekcije Musa, Rhodoclamys, Callimusa, Australimusa i Ingentimusa. 2. rod Ensete, 3. Musella.
Osnovna razlika između rodova Musa i Ensete je što se banane iz roda Musa razmnožavaju izdancima i moguće je i razmnožavanje semenom. Predstavnici ovog roda cvetaju već prve godine nakon sadnje, dok se kod roda Ensete razmnožavanje vrši isključivo semenom, odnosno ove banane ne daju izdanke, a predstavnici ovog roda cvetaju 5-8 godina nakon setve semena.
Kod roda Musa možemo razlikovati jestive banane, dekorativne banane, kao i banane koje spadaju u industrijsko bilje od kojih se proizvode vlakna.
Kod jestivih banana srećemo hibride vrste Musa acuminata koja vodi poreklo iz Indije i Indokine, zatim hibride koji se označavaju kao Musa x paradisiaca, a označavaju hibride M acuminata i M. balbisiana (poreklo jugoistočna Azija, od Filipina do JI Kine). U proizvodnji ima jako puno kultivara kao što su Rajapuri - banana selekcionisana u severnim rejonima Indije pa preživi niske temperature do -13 stepeni uz jako malčiranje zemljišta. Poznati kultivari su Dwarf Cavendish i Super Dwarf Kavendish (Kultivari M. Acuminata). Prvi kultivar naraste oko 2 metra, a drugi oko 120 cm. Zatim Dwarf red, sa crvenim listovima, French plantain - jedan od prvih kultivara koji je i danas dosta zastupljen u proizvodnji u Južnoj Americi. Grand Nain, Gros Michel, Lady*s Finger, Cuban Red, Jamaican Red, Colorado ( ima purpurne do ljubičaste plodove dok su zeleni, a kada sazre poprimaju narandžasto-žutu boju), Wiliams hibrid, Popoulu, Aeae (sa varijegatnim listovima), Ice Cream ili Blue Java koji imaju plavičastu boju ploda i ukus na vanilu, Mysore koji je komercijalni hibrid u Indiji, Saba, White Iholene, Red Iholene, Horn kultivari (Golden Horn, Golden Rhino Horn..., Gold Finger, Mona Lisa, Sweetheart, Mankey fingers, Thousand Fingers, Burro, Orinoco, Popoulu, Pitogo sa okruglastim plodovima koji izgledaju kao loptice, Praying Hands čiji su plodovi srasli u osnovi i izgledaju kao rukavica, Saba, White Iholene, Musa sapientum - ima semenke u plodovima...
Pošto rod musa ima jako veliku varijabilnost u pogledu boje cvetova, lista i plodova veoma je mnogo predstavnika ovog roda koji se gaje kao dekorativne biljke, a još je više raznih kultivara.
Od najviše gajenih ukrasnih banana zanimljive su Musa coccinea čiji se cvetovi koriste kao rezani cvet. Zovu je i crvena baklja banana zbog velikih, crvenih cvetova. Ova banana naraste do 3 metra visine, voli polusenku i poreklom je iz Indije i JI Azije.
M. Rubinea ili rubin banana potiče iz planinskih predela centralne i južne Kine. Cvetovi su crvene boje. Musa Velutina je poznata i pod imenom Pink banana i ima bledoružičaste cvetove i plodove. Ona zahteva mnogo direktnog sunca kako bi cvetovi i plodovi bili ružičasti, spada među otpornije banane i izdrži do -14. Visine je oko 2 m, a poreklom je iz SI Indije.
Musa ornata je slična prethodnoj vrsti, ali raste oko 3 metra, duži su joj listovi i koristi se i za dobijanje vlakna...
Od dekorativnih banana dosta se gaji i Musa Zebrina (M. acuminata varijetet Zebrina) koju nazivaju i krvavocrvena banana, zbog prošaranih listova crvenom bojom. Naraste oko 2 metra i ima svetlije zelene listove. M. Beccari (Borneo) ima svetlozelene listove i zanimljive cvetove - crvena boja cveta sa srebrnim vrhovima latica. Biljka raste oko 4 metra. M Bordelon ima ljubičasto naličje listova i ljubičaste šare na licu lista. Cvet je svetloljubičast ili tamnoružičast, a visina biljke oko 3,5 metra. Musa acuminata sa hibridima Dwarf cavendish i super dwarf cavendish imaju jestive plodove, ali se zbog svog izgleda uzgajaju kao ukrasne biljke. Ovi hibridi su neotporni na niže temperature i oštećenja listova se javljaju na temperaturama od +6-+7 stepeni. Musa basjoo ili japanska končasta banana idealna je uzgajanje u dvorištima jer brzo raste i dostiže visine i preko 5 metara. Plodovi su nejestivi. Koren izdrži i temperature od -23 stepena uz malčiranje zemljišta, a stablo -7 stepeni. Musa Basjo Shakhaline je još otpornija i njen koren preživi i na -30 stepeni. Ona ima braonkastu nijansu listova. Od otpornijih banana tu su i M. Itinerans (sinonim M. Junnan) koja raste od 5-7 metara u visinu i izdrži -15 stepeni, kao i M. sikkimensis koja naraste oko 4-5 metara a koren joj izdrži -18 stepeni. Kod ove vrste imaju varijeteti sa poprečnim tamnoljubičastim ili tamnopurpurnim prugama na listovima (red Tiger). Iz roda Musa, Musa tekstilis (Filipinska banana) i Musa Ornata koriste se za proizvodnju vlakna, kao i Ensete ventricosum poreklom iz Etiopije...
Iz roda Ensete najčešće se gaji kao ukrasna biljka Ensete glaucum (sinonim Musa Nepalensis) - Snežna banana, koja raste od 3.5 - 5 metara. Poreklom je iz južne Kine i severnog Mianmara i izdrži temperature do -13. U provinciji Junan sreće se endemska vrsta Ensete Wilsonii koja naraste oko 2.5 metra. Ensete ventricosum ili Abisinijska banana visine je od 4 do preko 10 metara i izdržava temerature od -10 stepeni.
U Novije vreme izdvojen je treći rod iz familije Musaceae, rod Musella. Musella lasiocarpa - kineska banana ili zlatni lotos je male visine, naraste do 80 cm i zbog svog patuljastog izgleda veoma je tražena kao ukrasna biljka. Sreće se u Junanu, severnom Vijetnamu i severnom Laosu, a izdrži temperature do -18 stepeni.
Musella splendida je Vijetnamska forma banane iz ovog roda i izdrži temerature od -23 stepena uz jako malčiranje zemljišta.